در این پژوهش طراحی سیستم بودجه بندی جامع را در پنج فصل مورد بررسی قرار می دهیم. در ابتدا کلیاتی از بودجه و بودجه بندی و کاربردهای بودجه در شرکت را بحث می کنیم. در فصول بعدی به بیان نحوه بودجه نویسی ، ارائه راهکارها و مشکلات آن می پردازیم. نمونه ای از بودجه نویسی در سازمان تامین اجتماعی را نیز مطرح که مورد بررسی قرار می دهیم. ( محقق)

بودجه مبنای عملیات اجرایی دولت است ، زیرا دولت می بایست تمام فعالیت­های مالی خود ، اعم از کسب درآمد و پرداخت هزینه­ها برای اجرای برنامه های متعدد و متنوع خود را در چارچوب قانون بودجه انجام دهد. بنابراین بودجه می تواند آیینه تمام نمای همه برنامه ها و فعالیت های دولت بوده و نقش بسیار مهم وحیاتی در توسعه اقتصادی ملی ایفا نماید.(ابراهیمی نژاد. 1380)

با توسعه وظایف دولت وافزایش سریع هزینه های دولتی وپیوند آن با وضعیت عمومی اقتصاد کشور، کنترل مخارج ، اهمیت خود را از دست داده و نیاز به بهبود در سیستم های برنامه ریزی، کنترل و مدیریت منابع بخش عمومی مطرح گردید، تا تصمیم گیرندگان را قادر سازد دید وسیع تری پیدا کرده و اطلاعات وسیعی در مورد نتایج عملکردها و هزینه های اجرای فعالیت ها داشته باشند. (فخاریان، 1386، ص 44)

این امر موجب توجه دولت ها به اقتصادی بودن ، کارایی و اثربخشی منابع دولت به عبارتی مدیریت مالی دولت شد .مواجهه با این شرایط نه تنها نیاز به بهبود روش ها و رویه های بودجه بندی موجود برای افزایش هماهنگی سیستم را مطرح ساخت ، بلکه بعد جدیدی برای تصمیم گیری در مدیریت ومدیریت مالی دولتی افزود یعنی سیستم بودجه ریزی عملیاتی و برنامه ای را برای بازنگری و ارزیابی مدیریت فعالیت های دولتی مطرح ساخت . ویژگی و وجه تمایز این سیستم از سیستم بودجه متداول ، تاکید روی اهداف، نتایج و منابع حاصل از هریک از اقلام هزینه ها و یافتن پاسخ به این سوال بود که درآمد ها به چه منظور خرج میشود.

فهرست مطالب

فصل اول:

کلیات ، تعاریف و مفاهیم بودجه بندی،طراحی سیستم بودجه بندی جامع

1-1-چکیده9

1-2- مقدمه. 10

1-3- چارچوب نظری.. 10

1-4- ضرورت و اهمیت تحقیق.. 11

1-5- بیان مسئله. 12

1-6- مقاصد بودجه بندی.. 13

1-7- وظایف بودجه بندی.. 14

1-8- بودجه و چرخه بودجه ریزی.. 17

1-9- مبنا ی بودجه بندی.. 17

1-10- مزایای بودجه بندی.. 18

1-11- محدودیت های بودجه بندی.. 18

1-12- دوره زمانی بودجه. 19

1-13- تعاریف واژه ها(کلیاتی در خصوص بودجه)19

 فصل دوم:

رابطه بودجه با برنامه ریزی و کاربردهای بودجه در شرکت

2-1-مقدمه. 23

2-2- اجزای کلی بودجه جامع. 23

2-2-1- بودجه عملیاتی.. 23

2-2-2- بوجه مالی.. 27

2-3- بودجه هزینه های سرمایه ای.. 28

2-4- طرح سود. 28

2-5- اعمال کنترل از طریق بودجه. 29

2-6- دفاع از بودجه. 29

2-7- جنبه های انسانی طراحی بودجه ریزی.. 30

2-8- سیستم بودجه بندی بر مبنای عملکرد و تاثیر آن بر عملکرد و مسئولیت پاسخگویی دولت... 30

2-9- هدفهای بودجه بندی بر مبنای عملکرد. 32

2-10- نظارت بر بودجه. 33

2-10-1- مرحله نظارت... 33

2-11- نظارت بر بودجه در ایران. 33

2-11-1- نظارت درونی.. 33

2-11-2- نظارت بیرونی.. 36

2-12- منابع درآمدی بودجه. 36

2-12-1- مالیات ها36

2-12-2- سایر درآمدها :38

2-12-3- واگذاری دارایی های مالی.. 38

2-12-4- واگذاری دارایی های سرمایه ای.. 39

2-12-5- نشر اسکناس... 39

2-13- کسری بودجه و روش های تامین آن در یک شرکت... 40

2-14- انواع کسری بودجه. 42

2-14-1- کسر بودجه اداری ( غیرمعقول )42

2-14-2- کسربودجه ناشی از اوضاع واحوال اقتصادی.. 42

2-14-3- کسربودجه مربوط به ساختمان اقتصادی.. 43

2-15- روش های تامین و جبران کسری بودجه. 44

2-16- راههای تامین کسری بودجه پول ملی.. 45

2-17- ایجاد بدهی و تعهد. 45

2-18- دریافت وام از منابع داخلی.. 45

2-19- انتشاراوراق قرضه. 45

2-20- کاهش هزینه ها46

2-21- کسری بودجه و تورم. 46

2-22- روش جدید تامین کسری بودجه دولت... 47

2-23- معنای فروش ارز تکلیفی.. 47

2-24- پیامدهای تأمین کسر بودجه به روش‌های نادرست... 48

فصل سوم:

نحوه بودجه نویسی موجود و ارائه یک نمونه از آن

3-1-انواع روشهای بودجه نویسی.. 50

3-1-1- بودجه بندی براساس نوع هزینه یامصرف... 50

3-1-2- بودجه بندی براساس داده های مدیریتی.. 50

3-1-3- بودجه بندی براساس روش آماده سازی.. 50

3-2- انواع روشهای آماده سازی بودجه. 51

3-2-1- بودجه بندی متمرکز. 51

3-2-2- بودجه بندی خطی.. 51

3-2-3- بودجه بندی فرمولی.. 51

3-2-4- بودجه بندی برنامه ای.. 52

3-2-5- بودجه عملیاتی.. 52

3-2-6- نظام برنامه ریزی ،برنامه نویسی و بودجه. 52

3-2-7- بودجه بندی برمبنای صفر. 53

3-3- روشهای برآورد و تنظیم درآمدها53

3-3-1- روش تهیه و تنظیم درآمد ( پیش بینی درآمد )53

3-3-2- روش سال ما قبل آخر. 54

3-3-3- روش پیش بینی مستقیم. 54

3-4- روشهای برآورد هزینه ها ( طرف دیگر بودجه )55

3-4-1- روش تنظیم بودجه متداول. 55

3-4-2- بودجه ریزی افزایشی.. 58

3-4-3- بودجه برنامه ای.. 58

3-4-4- بودجه عملیاتی.. 60

3-5- مقایسه بودجه برنامه ای و بودجه عملیاتی.. 61

3-6- روشهای برآورد هزینه در بودجه عملیاتی.. 63

3-7- نظام بودجه بندی طرح و برنامه. 65

3-8- بودجه بندی برمبنای صفر. 66

3-9- بودجه ربزی بر مبنای هدف... 68

3-10- نارسایی های بودجه بندی.. 68

3-11- نقش نظارتی ذیحسابان در تهیه و اجرای بودجه سازمانهای دولتی.. 72

3-12- نظارت و کنترل. 72

3-13- بودجه و بودجه ریزی در سازمان تامین اجتماعی.. 74

3-13-1- فرآیندها، چالش ها و راهکارهای بودجه ریزی در سازمان. 74

3-14- بررسی فرآیند بودجه و بودجه نویسی در سازمان تامین اجتماعی.. 75

3-14-1- مراحل تهیه بودجه در سازمان تامین اجتماعی.. 75

3-14-2- شناخت موجودیتهای مرتبط با نظام بودجه ریزی سازمان. 79

3-15- کاستی ها و نقاط ضعف نظام فعلی بودجه ریزی سازمان تامین اجتماعی.. 82

3-15-1- مناسب نبودن روش انتخابی بودجه ریزی.. 83

3-15-2- فقدان سیاستها و اهداف مشخص در بودجه. 83

3-15-3- عدم وجود ارتباط منطقی بین بودجه بخش های مختلف... 84

3-15-4- ضعف ارتباطی با بودجه دولت... 85

3-15-5- همزمان نبودن فصل بودجه سازمان با بودجه دولت... 86

3-15-6- عدم در نظر نگرفتن کلیه عوامل تاثیر گذار بر بودجه. 87

3-15-7- عدم توجه به نقش حساس بودجه در سازمان. 88

3-16- پیشنهادی برای تهییه و تنظیم بودجه در سازمان تامین اجتماعی.. 89

3-16-1- کلیات الگوی میان مدت مخارج.. 90

3-16-2- چگونگی اجرای MTEF در سازمان تامین اجتماعی.. 95

فصل چهارم:

معرفی یک سیستم بودجه نویسی جدید و بیان محاسن و معایب آن

4-1-روشهای بودجه ریزی جدید. 97

4-2- بودجه ریزی متداول ( سنتی )97

4-2-1- نقاط ضعف سیستم بودجه ریزی سنتی در دستگاههای اجرائی.. 97

4-3- بودجه ریزی افزایشی.. 98

4-3-1- بودجه برنامه ای.. 98

4-3-2- بودجه بندی بر مبنای صفر. 99

4-3-3- نظام طرح ریزی – برنامه ریزی – بودجه بندی ( نظام بودجه بندی طرح و برنامه )100

4-4- بودجه ریزی عملیاتی.. 101

4-4-1- تعاریف بودجه ریزی عملیاتی.. 101

4-5- تفاوت بودجه ریزی عملیاتی با بودجه ریزی سنتی ( متداول ) و برنامه ای.. 103

4-6- پیشینه بودجه ریزی عملیاتی.. 104

4-7- اهداف بودجه ریزی عملیاتی.. 108

4-8- مزایای بودجه ریزی عملیاتی.. 108

4-9- مراحل انجام بودجه عملیاتی.. 110

 فصل پنجم:

نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-نتیجه گیری.. 115

5-2- پیشنهادات ، راهکارها و رهنمودهای کیفی و کمی.. 117

5-3- چالش های بودجه ریزی در ایران. 117

5-3-1- عدم اعتقاد و التزام به اجرای برنامه. 118

5-3-2- ناهماهنگی میان مصارف و منابع بودجه:118

5-3-3- نا کارآمدی نحوه تخصیص اعتبارات... 119

5-3-4- عدم رعایت مبانی بودجه ریزی عملیاتی.. 119

5-3-5- تعداد ، حجم بالا و ابهام در ردیفهای متفرقه(ردیفهای متمرکز)120

5-3-6- عدم ارتباط بودجه سالانه با شرایط اقتصادی و برنامه های میان مدت وبلند مدت کشور. 120

5-3-7- در نظر نگرفتن بار مالی ناشی از فعالیتهای فعلی دولت روی هزینه های آتی.. 120

5-3-8- وجود هزینه های پنهان در بودجه :121

5-3-9- تعیین تکلیف برای قلمروهای نا مربوط به سیاستگذاری مالی.. 121

ضمیمه. 123

منابع و ماخذ:124

الف) منابع فارسی.. 124

ب) منابع لاتین.. 126